Nadwrażliwość dotykowa inaczej zwana obronnością dotykową jest jednym z zaburzeń integracji sensorycznej. Coś co dla nas może być miłe, przyjemne lub niezauważalne w dotyku, dla dziecka z nadwrażliwością dotykową, może być nieprzyjemnym, stresującym, niekomfortowym lub nawet bolesnym odczuciem.
Obronność dotykowa może oznaczać słabą tolerancję na określone ubrania, faktury, konsystencję pokarmu, bliskość innych osób, noszenie skarpet, rajstop, bielizny lub ogólnie odzieży. Wrażliwość na te bodźce dotykowe może wpływać na wiele różnych aspektów życia! Nasz zmysł dotyku przebiega przez każdy centymetr kwadratowy naszej skóry i niemal bez przerwy wysyła do naszego mózgu wiadomości o tym, co czujemy. W naszych dłoniach, stopach i ustach występuje więcej receptorów. Kiedy zmysł dotyku działa dobrze, prawie nie zauważamy, że w ogóle działa. Kiedy nie działa dobrze, może np. nie podobać nam się sposób, w jaki pewne faktury są odczuwane (np. styropian, welur, wełna, kisiel itp.), tak bardzo, że robi nam się słabo, zanim nawet ich dotkniemy, wywołując dreszcze wzdłuż naszego kręgosłupa :)
System dotykowy jest jednym z naszych systemów sensorycznych: dotyk, smak, węch, wzrok, słuch, propriocepcja, przedsionek . System dotykowy jest jednym z najwcześniej rozwijających się zmysłów ciała – zaczyna rozwijać się około 8 tygodnia życia płodowego. Zmysł dotyku kończy swój rozwój około 30 tygodnia życia płodowego, kiedy też rozwijają się takie odczucia jak ból, temperatura czy nacisk skóry.
RODZAJE DOTYKU
Receptory czuciowe rozmieszczone są w skórze. Skóra jest największym organem w ciele człowieka i spełnia wyjątkowe obowiązki dla ciała. Skóra chroni i ostrzega nas przed niebezpieczeństwem oraz rozróżnia doznania pod względem lokalizacji i identyfikacji. Jest to ważne, ponieważ wrażenia dotykowe ostrzegają nas m.in. przed niebezpieczeństwem. Dotyk pozwala nam wyczuć, gdzie jest nasze ciało i co nas dotyka. Dzięki dotykowi jesteśmy w stanie rozpoznać kiedy ociera się o nasze nogi kot albo kiedy gryzie nas komar. Potrafimy wyczuwać i używać koniuszków palców w zadaniach motorycznych. Jesteśmy w stanie dotknąć i określić temperaturę, wibracje, siłę nacisku oraz fakturę i kształt przedmiotów. System dotykowy ostrzega nas przed niebezpieczeństwem w reakcji „walki lub uciekamy”. Dzięki temu aspektowi dotyku możemy szybko określić temperaturę lub ostrość przedmiotu i szybko oddalić się, aby uniknąć poparzenia lub skaleczenia, potłuczenia. Jeśli którykolwiek z tych reakcji na bodźce zostanie zakłócony, może to spowodować dysfunkcję m.in. w nadwrażliwość na metki w ubiorze, niechęć do bałaganu, trudności z zadaniami motoryki małej, niechęć przed dotknięciem np. podaniem ręki lub przytulaniem, wysokim progiem bólu lub ogromną potrzebą dotknięcia wszystkiego i wszystkich.
Nadwrażliwość dotykowa oznacza nadmierne, przesadne reakcje na dotyk w postaci faktur, temperatury lub nacisku. Nadwrażliwość na dotyk oznacza, że organizm odbiera wszystko jako „za dużo, za bardzo, za blisko”. Receptory dotykowe, które odbierają bodźce, przekazują sygnał do mózgu, który uważa, że znajdujemy się w niebezpieczeństwie. Ciało przechodzi w stan obronny lub ucieczki. To właśnie jest obronność dotykowa.
JAK WYGLĄDA OBRONNOŚĆ DOTYKOWA?
Nadwrażliwość systemu dotykowego może obejmować różne rzeczy:
– Nadmierna wrażliwość na temperaturę, w tym na powietrze, żywność, wodę lub
przedmioty
– Wycofuje się lub unika dotyku
– Unika niektórych faktur odzieży, tkanin
– Chodzi na palcach (choć tego mogą być też inne powody)
– Nie lubi nosić spodni ani krępującej odzieży wokół nóg
– Odmawia niektórych dań ze względu na konsystencję
– Niechęć do mycia twarzy lub włosów
– Nie lubi strzyżenia włosów
– Nie lubi obcinania paznokci
– Nie lubi szwów w odzieży
– Nadmiernie łaskotliwy
– Unika bałaganu lub brudzenia rąk
– Unika malowania palcami, brudu, błota, ziemi, piasku, bosych stóp itp.
– Unika dotykania niektórych faktur
– Preferuje tylko określoną odzież
– Nie lubi nosić butów, skarpet, rękawiczek, bielizny itp.
– Nie lubi lub jest oporny na mycie zębów
– Nie lubi balsamów, kremów do ciała
– Nie lubi chodzić za rękę
– Nadmiernie reaguje na przypadkowe lub zaskakujące lekkie dotknięcia
– Unika uścisków, przytulania
– Nie lubi bliskości innych ludzi
W wyniku tego rozwój w niektórych obszarach może zostać opóźniony, co ma wpływ na funkcjonowanie w życiu codziennym.
Na co wpływa słaba integracja dotykowego systemu sensorycznego u dzieci:
- Opóźnienie umiejętności motoryki małej i dużej
- Naruszanie granic przestrzeni osobistej
- Unikanie czynności związanych z dotykiem
- Słabe poczucie schematu ciała
- Trudności z praksją
- Reakcje behawioralne na czynności związane z ubieraniem się/samoobsługą
JAK POMÓC DZIECIOM Z WRAŻLIWOŚCIĄ DOTYKOWĄ?
Istnieją sposoby, aby pomóc dzieciom z tym obszarem sensorycznym, aby dziecko czuło się pewne i było bezpieczne, mogło funkcjonować i wykonywać zadania w codziennym życiu. Praca nad tym systemem nie oznacza zmiany preferencji dziecka. Oznacza zrozumienie, uważność, obserwację co się dzieje, co dziecko robi, a czego nie lubi, nie preferuje w sposobie dotykowego przetwarzania sensorycznego. Oznacza zapewnienie narzędzi, zasobów, opanowanie przestrzeni dzieci, aby mu pomóc.
Ta praca powinna obejmować całą rodzinę w tym babcię, dziadka, rodzeństwo, ciocię i wujka itp., którzy przyjrzą się z uważnością, zrozumieniem i akceptacją reakcją dziecka. Niezwykle ważne jest, aby SZANOWAĆ i NIGDY nie zmuszać dzieci z dotykową obronnością do dotykania czegoś, czego nie chcą. One najlepiej znają swoje ciało i to, z czym sobie poradzą. Chociaż może to być absolutnie frustrujące odczucie dla Ciebie. To, co wydaje Ci się „tylko trochę szorstkie/śliskie/miękkie”, może być w rzeczywistości postrzegane jako bolesne dla dziecka, które ma nadwrażliwy zmysł dotyku.
Metoda małych kroków i systematyka jest najlepszym podejściem podczas pracy w celu poprawy systemu dotykowego. Myśląc o zabawie dotykowej w najprostszy sposób, chodzi o to, aby dzieci dotykały różnych tekstur, co ma miejsce w wielu codziennych czynnościach, takich jak gotowanie, sprzątanie i prace plastyczne oraz zabawa na świeżym powietrzu.
STRATEGIE PRACY, KTÓRE MOGĄ WPŁYWAĆ NA OBRONNOŚĆ DOTYKOWĄ U DZIECKA:
– Zrozumienie systemów sensorycznych dziecka i integracja w codziennym życiu dziecka. Zapoznaj się z naszymi Fiszkami Sensorycznymi cz. 1 i 2. Są to karty aktywności sensorycznej, które można wpleść bezpośrednio w zadania, takie jak kąpiele, mycie zębów, szczotkowanie włosów, zmiana odzieży itp. Sprawdź nasze Fiszki sensoryczne :)
– Posłuchaj sygnałów, które daje Ci dziecko dotyczące nadwrażliwości na określony rodzaj odzieży.
– Praca w domu, która nie powoduje stresu u dziecka poprzez powolne odkrywanie i zabawę różnymi fakturami. Niektóre faktury są łatwiej tolerowane i to jest świetny punkt wyjścia.
– Przeczytaj więcej na temat propriocepcji w naszej Bazie Wiedzy dotyczącej poszczególnych Systemów. O stymulacji tego obszaru jako świetnego narzędzia uspokajającego, wyciszającego i regulującego nadwrażliwość.
– Pracuj nad obronnością dotykową za pomocą działań na poziomie dziecka.
– Informuj dziecko, zwracaj uwagę na werbalne przekazy aby ostrzec dziecko przed lekkim dotknięciem. Porozmawiaj o tym również z babcią, dziadkiem, ciocią.
– Zapewnij harmonogramy zadań powtarzalnych ale trudnych dziecka czynności, które należy wykonać, takich jak szczotkowanie zębów lub włosów, ubranie się.
– Zapewnij doświadczenia dotykowe na stopniowanym poziomie, wprowadzające różne doznania dotykowe w „bezpiecznej przestrzeni” i na odpowiednim dla dziecka poziomie.
KONKRETNE POMYSŁY:
- Krojenie melona/arbuza/dyni i wybieranie pestek
- Domowe „glutki sensoryczne” np. z mąki ziemniaczanej
- Wyrabianie ciasta
- Robienie placków z błota
- Zabawa pianką do golenia z odrobiną brokatem ! PS. Kocham to zadanie ! :)
- Budowanie zamków z piasków lub sztucznego piasku/śniegu
- Malowanie folią bąbelkową
- Ciastolina/plastelina
- Papier mâché
- Zabawa w domowe SPA
- Więcej pomysłów znajdziesz w naszych Fiszkach sensorycznych Zobacz tu :)
Istotne jest aby czynność dotykowa była ogromnym sukcesem dla dziecka. Dzięki temu poprawi się jego przetwarzanie sensoryczne. To oznacza, że mózg dziecka doświadczy danego bodźca sensorycznego, w nowy pozytywny sposób! Nasz mózg uczy się wtedy kiedy pozytywnie zaskakujemy go dlatego tak szalenie istotne jest twórcze, pomysłowe podejście do pracy z dzieckiem. Z pewnością będą chwile, kiedy zauważycie niepewność, odrobinę strachu przed nowym w reakcji dziecka i np. będzie chciało szybko umyć, wytrzeć dłonie. Zrób to spokojnie i pewnie, tak żeby wiedziało, że może Ci zaufać, że pomożesz mu jeśli sytuacja będzie nieprzyjemna. Zawsze miej w pobliżu mokre i suche ręczniki kiedy zaczniecie wykonywać czynności dotykowe. Nie skupiaj się tylko na dłoniach, zachęć dziecko do zabawy również stopami!
Jeśli po przeczytaniu tego wpisu włączyło Ci się w głowie kilka czerwonych lampek to zapraszam Cię z całego serca i z całym zapleczem mojej wiedzy, z zakresu pedagogiki, terapii sensorycznej, logopedii oraz terapii ręki na spotkanie ze mną. Spotkajmy się i porozmawiajmy :)
